پايان نامه خاك و كوير

پايان نامه خاك و كوير

خاك و كوير

پيشگفتار

به حكم وظيفه جهت ارائه تحقيق به موضوعات مخلتفي فكر كردم ولي خوشبختانه در نهايت حكم وظيفه جاي خود را به حكم علاقه داد و بيش از  همه سه موضوع نظرم را به خود جلب كرد – جمع آوري اطلاعات در مورد پرورش و نگداري گلهايي كه قدمت داشته و از كودكي علاقه زيادي به آنها داشتم.

• مبارزه بيولوژيكي با آفات كشاورزي
• احياي كوير
• در رابطه با موضوع اول جز در چند مورد مطالب زيادي نيافتم.
• در مورد موضوع دوم هيچ چيز نيافتم

در رابطه با موضوع آخر موفق به يافتن مطالبي در سايت هاي اينترنتي و چند كتاب البته نه چندان جديد شدم كه خوشبختانه از نظر نحوه نگارش و ارائه مطالب بسيار خوب و حتي به كتب جديد نيز ارجحيت داشتند. بنابراين حين موضوع را اصل قرار داده و به جمع آوري اطلاعات در اين زمينه پرداختم. البته چون به مطالب جامعتري دست يافتم احيا( عمران) كوير را بخشي از تحقيق قرار داده و« خاك و ما» را جهت عنوان كلي درنظر گرفتن كه شامل دو بخش« خاك را دريابيم» و« عمران كوير، شور شيرين» مي باشد. اميدوارم كه مورد تأئيد استاد گرامي نيز قرار گيرد.

بخش اول

خاك را دريابيم

آغازه

زمين كه خود به ظاهر جماد و بي جان مي نمايد پناهگاه موجودات زنده و منشأ رويش و بالندكي و بستر و زيست گاه امن گياهان و جانوران و انسان بوده و از آنچه را  كه در اختيار داشته و دارد به موقع و به اندازه و با كمال سخاوت به هر خواهنده اي هديه كرده و مي  كند.

و اما انسان!

با كمال تأسف بايد گفت كه انسان امروزي در مقابل دريافت تمامي هداياي بي دريغ  زمين كه خود شعاعي از لطف و رحمت پروردگارند، جز فقر و نابودي ارمغاني براي آن نداشته و باخودخواهي، كوته نظري، لحظه نگري و بي توجهي به چشم انداز دور عملكرد غير عادلانه و غيرمنطقي خود نه تنها داشته هاي زمين را به نابودي كشانده بلكه عدم سلامت جهاني را نيز در ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي، سياسي و بهداشتي عايد بشر كرده است. والحق نيز انديشيدن به منافع آني و ناديده گرفتن عواقب آن در ر درازمدت نتيجه اي جز اين نبايد داشته باشد. پس بيائيم همه با هم دست به سوي آن يكتاي لطيف بلندكرده و از او بخواهيم كه انسان را از اين همه خودخواهي و لحظه انديشي نجات داده و او را بيش از پيش متوجه روح لطيف ولي خفته و غبارگرفته خويش گرداند تا شايد با خود و سرشت خود و با طبيعت پيرامون جز اين باشد كه هست.

به اميد آن روز

(1)

شناخت خاك

 خاك اين گنجينه حيات؛ نزد انسان به وديعه گذاشته شده است.  البته وديعه اي با حق استفاده از طرف خاك مالك حقيقي. پس انسان نه تنها به عنوان يك امانتدار موظف به حفظ آن است بلكه بايد تلاش كند تا بهتر از آنچه كه پيشنيان تحويل گرفته، به آيندگان تحويل دهد.

لازمه حفظ و حفاظت از خاك شناخت آن در جنبه هاي مختلف تشكيل، حاصلخيزي، كاهش حاصلخيزي، آلودگي ها و عوامل مثبت و منفي مؤثر در آن مي باشد و اين شناخت در نهايت بايد منجر به ارائه راهكار هائي مناسب جهت تقويت عوامل مثبت و سازنده و تضعيف و دفع عوامل منفي و مخرب گردد.

شناخت خاك

خاك سطحي ترين قسمت پوستة جامد زمين است كه به صورت لايه نازكي سنگهاي زيرين را پوشانده است.

ضخامت اين لايه در شرايط مختلف معمولاً از(2-5/0) متر متغير بود و در مواردي به كمتر از 5/0  متر هم مي رسد.

قشر خاك بين آتمسفر يعني پوشش هوايي زمين و بخش سخت و تخريب نشده زمين يعني ليتوسفر قرار دارد. اين لايه عليرغم ضخامت بسيار ناچيز خود در مقايسه با ساير لايه ها، منبع توليد و درآمد و محل زندگي موجودات زنده بوده و اساس تمدن مادي است.

خاك حاوي مواد معدني( ريگ، شن، ماسه و رس) و مواد آلي( بقاياي گياهي و جانوري) و آب وهوا مي باشد.

حال ببينيم كه خاك چگونه تشكيل شده و در تعامل با عوامل گوناگون چه وضعيتي پيدا مي كند.

لايه ها و محيط هاي تشكيل دهنده خاك و يا مرتبط با آن عبارتند از:

• آتمسفر : (هوا و آب نزولات جوي)
• ليتوسفر: سنگهاي تحخريب نشده
• بيوسفر: گياهان و جانوران و موجودات ذره بيني
• مجموع محيط ها يا لايه هاي فوق پدوسفر يعني محيط واقعي خاك را تشكيل مي دهند.
• خلاصه اينكه خاك از مواد و قسمت هاي مختلفي تشكيل شده و تحت تأثير عناصر آنها در حال تغيير و تكامل دائمي است. البته تغييرات با هدف رسيدن به نقطه و يا شكل خاصي صورت نمي گيرد، بلكه مداوم بوده و به منظور برقراري توازن و تعادل بين تخريب و تشكيل صورت گرفته و پيوسته تكرار مي شود.
• بعنوان مثال در اثر عواملي موادي مانند آهن، آلومينيوم، رس و ماده هوموسي كه از اجزاء خاك هستند پديد مي آيند. ولي اين مواد به همين شكل و صورت ثابت در زمين باقي نمي مانند بلكه آنها نيز علاوه بر كاربردهاي اوليه تغيير وتحول يافته يا روي خاك انباشته شده يا به زير خاك انتقال مي يابند و با تخريب و تجزيه مود جديدي را بوجود مي آورند.

بنابراين خاك برخلاف سنگ يك ماده كامل و تمام شده نيست بلكه پيوسته تغيير وتكامل يافته وطبق اصول و قواعد صحيح خود را با تغييرات داخلي و خارجي تطبيق داده وهرگز به سكون نمي رسد.

عوامل گوناگون محيطي و تأثير آنها در تحول و تشكيل خاك

محيط و خاك دو جزء لاينفك بوده و پيوسته در حال تأثير و تأثرند. هر يك از لايه هاي متشكله خاك با عوامل خاص خود خاك را تحت تأثير قرار داده و موجب تغييراتي در آن مي گردند. اين عوامل عبارتند از:

الف: عناصر آب وهوايي

ب: موجودات زده

ج: نوع سنگها

د: آب اضافي

ه: ناهمواريها

و: انسان

ز: زمان

عوامل فوق ضمن تأثيرگذاري بر خاك بر يكديگر نيز مؤثر واقع مي شوند. مانند تأثير نوع سنگها و لايه ها در ميزان نفوذ آب و يا تجمع آب اضافي در زمين و يا تأثير آب وهوا در پيدايش نوع خاصي از موجودات زنده و .....

الف:عناصر آب وهوايي

عناصر آب وهوايي عبارتند از:

1- رطوبت:

تغييرات فيزيكي وشيميايي خاك پيوسته تابع رطوبت و آب ناشي از نزولات جوي است. بگونه اي كه افزايش نزولات سبب تسريع در تغيير شكل مواد آلي و معدني شده و كاهش شديد آن سبب كندي يا عدم تشكيل خاك مي گردد، و همچنين افزايش و كاهش شديد دما. مثلاً  در بيابانهاي خيلي خشك و در قطبها خاك تشكيل نمي شود. زيرا در بيابانها به عللي از جمله  خشكي فوق العاده و در قطب ها به دليل سرماي شديد گياه نمي رويد و در نتيجه  هوموس تشكيل نشده و تخريب شيميايي نيز صورت نمي گيرد.

افزايش و كاهش رطوبت تنها تابع ميزان بارندگي نبوده  و به نوع و پراكندگي و فصل ريزش آنها نيز بستگي دارد. ضمن اينكه ساير عوامل نيز به نوبه خود تأثيرگذار هستند.

2- دما

 دما نيز از عوامل مؤثر در خاك مي باشد. اين عامل در شرايط مختلف زماني و مكاني تأثيرات متفاوتي از خود بجا مي گذارد. بعنوان مثال در آب وهواي اقيانوسي خاك يخ نمي زند و امكان شستشوي خاك در تمام سال وجود دارد ولي در  آب وهواي خشك با زمستان سخت خاك معمولاً تا عمق زيادي يخ زده و در طول اين مدت شستشو و تجمع مواد در خاك اتفاق نمي افتد. يعني با يك عامل واحد الزاماً، تغيير يكسان و مشابهي را بدنبال نخواهد داشت بلكه نوع اين تأثير و تغيير بسته به شرايط و موقعيت متفاوت خواهد بود.

3- باد

باد سبب خشكي و خشكي سبب عدم تشكيل خاك مي گردد. زيرا در اين شرايط پوشش گياهي تنگ و ضعيف شده و نيروي مقاومت خاك در مقابل باد كاهش مي يابد  در نتيجه موجبات كنده شدن خاك توسط باد و تشكيل ماسه بادي فراهم گشته و فرآيند تشكيل خاك ضعيف مي گردد.

ب: موجودات زنده

• گياهان

گياهان خاك را در مقابل فرسايش ناشي از تأثيرات باد، باران و تابش شديد خورشيد محافظت مي كنند.

ريشه هاي عميق گياهان، مخصوصاً درختان جنگلي اب را به اعماق هدايت كرده و در شرايطي با ترشحات اسيدي خود گياهان در مناطق شور به حل شدن آهن و ساير اجزاء حل شدني خاك كمك مي كنند مقدار زيادي از كلرورسديم و سولفات سديم ر جذب كرده و مانع تأثيرات بد آنها در خاك مي گردند.

 گياهان از طريق ايجاد هوموس در تشكيل خاك و نوع آن مؤثر واقع شده و به حفظ حاصلخيزي آن كمك مي كند كه نتيجه آن افزايش محصول خواهد بود.

هوموس چيست؟

هوموسها بقاياي گياهي هستند كه با گذشت زمان و تحت شرايط خاص تشكيل شده و با توجه به شرايط آب و هوايي و نوع و تيپ خاك منطقه انواع متفاوت و تأثيرات متفاوتي دارند. مانند:

هوموس هاي اسيدي يا نارس(  خام) ، قهوه اي، و خاكستري  

هوموس هاي اسيدي: معمولاً در خاك هاي فقير نواحي مرطوب تشكيل شده و بنا به عللي مانند فقر مواد آلي،ا سيدي بودن محيط و عدم فعاليت موجودات مفيد خاكزي، باكتريها و كرمها، با خاك مخلوط نشده وقادر به محافظت آن در مقابل عوامل فرسايش نيستند.

هوموس هاي قهوه اي: در دو نوع اسيدي و كمي قليايي ديده مي شوند و در مقايسه با هومس هاي اسيدي داراي مواد آلي بيشتري هستند، بيشتر تجزيه مي شوند و تا حدي با ذرات معدني خاك مخلوط مي شوند در نتيجه بهتر از هوموس هاي اسيدي قادر به محافظت از خاك هستند.

هوموس هاي خاكستري: اين نوع هوموس ها از لحاظ مواد غذايي نسبتاً غني بوده وبيشتر زير گياهان استپي و در جنگلهاي درختان پهن برگ تشكيل مي شوند.

هوموس خاكستري بهترين نوع هوموس محسوب مي شود و به دليل مخلوط شدن با مواد  معدني خواص فيزيكي و شيميايي خاك را بهبود بخشيده و در مقابل عوامل فرسايش از خاك محافظت مي كند.

2- جانوران

موجودات ذره بيني و حيوانات كوچك خاكزي

قبلاً گفته شدكه بيوسفر زمين زيست گاه موجودات زنده از جمله موجودات ذره بيني و حيوانات خاكزي است. اين موجودات دو دسته هستند كه هر يك نقش و تأثيري متفاوت با ديگري داشته و در تشكيل و تكامل خاك دخالت دارند. اين دو دسته عبارتند از:

1- فلورا = باكتري ها و قارچها

اين دسته در تجزيه مواد آلي و تبديل آنها به مواد معدي، ايجاد هوسوس و قابل جذب شدن مواد براي گياهان مؤثرند.( تأثيرشيميايي)

• فونا- كرم، هزارپا، موش، خرگوش و ....

اين دسته بيشتر در كندن خاك و مخلوط كردن آن با مواد آلي و ايجاد مجاري و منافذ براي نفوذ آب، هوا وريشه گياهان مؤثرند( تأثير فيزيكي)

ج:  نوع سنگها

سنگ ها به دليل تفاوت در بافت و تركيب تأثيرات متفاوتي در تشكيل خاك دارند،علاوه بر اين ميزان اين تأثير بسته به مراحل تكامل و منطقه آب و هوايي نيز متفاوت است. مثلاً تأثير آنها در خصوصيات خاك در مراحل اوليه تكامل بيشتر از ساير عوامل بوده و بتدريج اين تأثير ضعيف مي گردد و يا اينكه در مناطق حاره تأثيرگذاري آن در خاك كمتر از مناطق معتدل و مرطوب است.

د: آبهاي زيرزميني

آبهاي زيرزميني كه به آنها بيگانه يا اضافي( زائد) نيز مي گويند بطور مستقيم تابع نزولات جوي نبوده بلكه بصورت آب اضافي ضمن نزولات جوي در اختيار خاك قرار مي گيرند اين آبها اغلب در كف درّه ها و چاله ها و امثال آن وجود دارند، و تأثير آنها در تشكيل خاك و روئيدني ها در مناطق خشك كه باران خيلي كم مي بارد بيش از ساير مناطق است. در اين مناطق بر اثر تبخير و بالا آمدن آب شورف خاكهاي شور تشكيل مي شوند. تأثير اين آبها در مناطق مرطوب به نوع ديگري بوده و سبب تشكيل خاكهاي مرطوبي مانند خاكهاي چمني با ياگلاي يا خاكهاي مردابي و امثال آن مي گردند.

در مناطق مرطوب گاهگاهي نيز آبهايي كه به آنها  آبهاي مسدود مي گويند وجود دارند اين آبها براثر بارندگي زياد بوجود آمده وروي لايه هاي نفوذناپذير به صورت موقتي جمع مي شوند. اين آبها نيز سبب پيدايش خاكهاي مرطوبي از نوع ديگر مي شوند.( پسيدوگلاي)

آبهاي مسدود را مي توان در مناطق كاملاً هموار در جايي كه آب راهي به خارج ندارد پيدا كرد آبهاي فوق چون از نظر اكسيژن ضعيف بوده و از نظر حياتي شرايط نامساعدي دارند سبب پديده احياء در خاك مي گردند. بر اثر اين پديده رنگ خاك خاكستري مي شود. و در لايه هايي كه هوا به آن نمي رسد، بر اثر اكسيداسيون مجدد تركيبات آهني، لكه ها وخطوطي به رنگ قهوه اي و سرخ بوجود مي آيد.

ه: ناهمواريها

ناهمواريها بصورت غيرمستقيم از جمله از طريق پوشش هاي گياهي بر خاك مؤثر واقع مي شوند. مثلاً ميزان رطوبت در تمام نقاط در ناهمواريها يكسان نيست. درياي دامنه ها، در درّه ها و چاله ها ميزان رطوبت بيش از نقاط مرتفع بوده و در جهات مختلف نيز ميزان آن متفاوت است. اين تفاوت موجب پيدايش پوشش هاي گياهي متفاوت، هم از نظر نوع و هم از نظر  تراكم و پرپشتي مي گردد. در نتيجه هرجا كه پوشش گياهي قويتر باشد ميزان محافظت از خاك نيز قوي تر خواهد بود. علاوه بر آن نوع پوشش ها نيز در درازمدت در نوع خاكهاي تشكيل شده مؤثر خواهند بود.

و: انسان

نقش انسان در تغييرات خاك چه در بعد منفي و چه در بعد مثبت مي تواند نقشي بسيار مهم وتأثيرگذار باشد، كه متأسفانه! درحال حاضر در جنبه هاي منفي قوي تر عملكرده است. از جمله اينكه انسان با تبديل و تغيير كاربريهاي اراضي، كشت و كار  غيراصولي، آبياري بي رويه و نادرست و ..... سبب تغييرات منفي در خاك شده و در صورت عملكردي در خلاف جهت اعمال مخرب مي تواند بسيار مثبت وسازنده، برخاك مؤثر واقع گردد.

كه در رابطه با اين عامل درجاي خود به آن پرداخته خواهد شد.

ز: زمان

زمان بطور غيرمستقيم و از طريق عوامل گفته شده در تشكيل و تكامل و تحول خاك مؤثر واقع مي گردد.  يعني هرقدر اين عوامل زمان بيشتري براي تأثيرگذاري داشته باشند به همان نسبت تغييرات حاصله بيشتر و شايد متفاوت خواهند بود يعني هرقدر اين عوامل زمان بيشتري براي تأثيرگذاري داشته باشند به همان نسبت تغييرات حاصله بيشتر و شايد متفاوت خواهند بود.

خلاصه اينكه هريك از عوامل بسته به نوع و شرايط و نحوة  تأثير مي تواند موجب تغييرات منفي و يا مثبت در خاك گردند.

تغييرات منفي خاك

خاك به عنوان يك عامل مهم اقتصادي كه مي تواند حيات بخش بوده و سبب ترقي و تعالي مادي و فرهنگي و اجتماعي مي گردد، بر اثر استفاده بي رويه و بي توجهي و عدم اطلاع انسان از اصول صحيح كشاورزي بتدريج كم قوه و حتي غيرقابل استفاده مي گردد. در اين تغييرات برخلاف تصوّّر عده اي، فرسايش هيچ نقشي نداشته بلكه عوامل ديگري هستند كه موجبات كاهش درجه حاصخليزي كاهش محصول و در نهايت از بين رفتن آن مي گردد، بدون اينكه خاك فرسايش يابد.

اين تغييرات عبارتند از:

1- كم شدن ذخيره بازي و موادغذايي گياه در خاك

2- سخت شدن زمين

3- كاهش يا نابودي هوموس

4- رويش و رشد شديد علفهاي هرز

5- آلودگي هاي خاك

1- كم شدن ذخيره بازي و موادغذايي درخاك

كم شدن ذخيره بازي در خاك، سبب اسيدي شدن آن و كاهش ميزان محصول مي گردد عواملي كه منجر به چنين مشكلي مي گردند بسيارند از جمله:

الف:  بارندگي و آبياري زياد

نتيجه بارندگي يا آبياري زياد شسته شدن بازاء و موادغذايي و دورشدن آنها از دسترس  گياه مي باشد، كه ممكن است به دو صورت عمودي و افقي روي دهد.